Trong nền văn học cổ Việt Nam, Truyện Kiều của Nguyễn Du là một tác phẩm văn học kiệt xuất. Tác phẩm nổi tiếng không chỉ bởi cốt truyện hay, hấp dẫn, bút pháp trau chuốt, giá trị tố cáo mạnh mẽ và giá trị nhân đạo cao cả mà còn bởi các nhân vật trong truyện được miêu tả qua ngòi bút sắc sảo của Nguyễn Du. Rất đẹp và sống động. Đặc biệt là những nhân vật mà tác giả quan tâm nhất như Thúy Vân, Thúy Kiều
Khái quát tác phẩm “Chị em Thúy Kiều”
Vị trí của mảnh vỡ
Nằm ở trên cùng Truyện Kiều, đã giới thiệu gia cảnh của nhà Vương Nguyên. Sau bốn câu nói về họ Vương, tác giả dành hai mươi bốn hơi thở để nói về Thúy Vân, Thúy Kiều.
Thiết kế:
- Bốn câu đầu: Giới thiệu sơ lược về hai chị em Thúy Kiều.
- Bốn câu tiếp: Tả vẻ đẹp của Thuý Vân.
- Mười hai câu còn lại: Tả vẻ đẹp của Thúy Kiều.
- Bốn câu cuối: Nhận xét chung về cuộc đời của hai chị em
Đặc điểm nội dung và nghệ thuật
- mảnh vỡ Chị em Thúy Kiều chúng thể hiện rõ chân dung của chị em Thúy Kiều. Qua đó ta thấy được biểu hiện của cảm hứng nhân văn ở Nguyễn Du ca ngợi vẻ đẹp, tài hoa của con người và dự cảm về một kiếp người tài hoa.
- Một đoạn thơ khác khắc họa những nét đặc sắc về vẻ đẹp, tài năng, tính cách, số phận của nhân vật bằng bút pháp nghệ thuật cổ điển; đặc biệt là dùng nghệ thuật ước lệ, lấy vẻ đẹp của thiên nhiên để miêu tả vẻ đẹp của con người; Ngôn ngữ chọn lọc, trau chuốt.
Định hướng tác phẩm Chị em Thúy Kiều
Chân dung Thúy Vân, Thúy Kiều
Bốn câu đầu: Giới thiệu sơ lược về nhân vật
- Bằng bút pháp ước lệ, tác giả đã gợi lên vẻ đẹp yêu kiều, quý phái, trong sáng của người em út trong hai chị em Kiều: “Ossos d’albercoc, neu espiritual” (xương như mai, thần như tuyết). Đó là vẻ đẹp hoàn hảo về cả hình thể và tâm hồn.
- Cả hai đều đẹp “mười phân vẹn mười” nhưng mỗi người lại có một nét đẹp riêng. Chỉ bằng một câu thơ, tác giả đã khái quát được vẻ đẹp chung và vẻ đẹp riêng của mỗi con người
Bốn câu tiếp: Tả vẻ đẹp của Thuý Vân
- Tác giả dùng bút pháp ước lệ để miêu tả Thuý Vân. Câu mở đầu giới thiệu và khái quát vẻ đẹp của nhân vật: “Vân trông thật trang trọng và khác người”. Hai chữ “trang trọng” gợi vẻ đẹp cao sang, quý phái. Vẻ đẹp của Vân được so sánh với những hình ảnh thiên nhiên, những vật đẹp đẽ trên đời như trăng, hoa, mây, tuyết, ngọc.
- Tác giả miêu tả đầy đủ chân dung Thúy Vân từ khuôn mặt, lông mày, làn da, mái tóc đến nụ cười, giọng nói và phong thái. Từng chi tiết được miêu tả cụ thể hơn nhờ các giới từ, vế đối, hình ảnh so sánh, ẩn dụ, nhà thơ đã vẽ lên bằng ngôn ngữ thơ chọn lọc, trau chuốt bức chân dung xinh đẹp của Thuý Vân: khuôn mặt đầy đặn, đôn hậu, sáng như trăng, mày sắc. như nét ngài, miệng cười tươi như hoa, giọng nói trong trẻo hàm răng ngà, tóc đen sáng hơn mây, da trắng mịn hơn tuyết:
Khuôn trăng mũm mĩm nảy ra từ những cú đấm của cô
Hoa cười, ngọc xứng
Mây nhường màu tóc tuyết nhường màu da
Nhờ những nét bút cụ thể mà chân dung Thuý Vân hiện lên với vẻ đẹp riêng. Các từ láy: “đầy”, “hoa”, “vừa phải” kết hợp với những hình ảnh so sánh, ẩn dụ đã làm nổi bật vẻ đẹp thật thà, nhân hậu và cao quý của người thiếu nữ.
- Bức chân dung Thuý Vân mở ra, dự báo tính cách và số phận của nàng, Vân đẹp hơn vẻ đẹp của tạo hóa nhưng lại tạo nên sự hài hoà, bình yên với “mây” và “tuyết” bao quanh trước tiên là vẻ đẹp của nàng. Dựa trên những thông điệp nghệ thuật đó, Thụy Vân phải là người có tính cách điềm đạm, hiền hòa, cuộc đời bình yên không sóng gió.
Mười hai câu miêu tả rất hay về sắc đẹp và tài năng của Kiều
- Tác giả miêu tả Thúy Kiều so với Thúy Vân. Vẻ đẹp của Kiều khác hẳn và vượt trội Vân cả về tài năng và nhan sắc. Câu thơ đầu cũng đã khái quát được những nét tính cách “Kiều càng sắc sảo mặn mà”. Cô ấy “sắc sảo” về trí tuệ, “mặn mà” về tâm hồn.
- Nguyễn Du cũng dùng những hình tượng nghệ thuật ước lệ “thu thủy” (nước thu), “xuân sơn” (núi xuân), “hoa”, “liễu” để miêu tả vẻ đẹp của Kiều nhưng không cụ thể. Như khi tả Vân gợi ấn tượng chung về vẻ đẹp tuyệt trần. Tác giả không miêu tả nhiều chi tiết mà chỉ miêu tả đôi mắt theo lối “nhòe mắt” – vẽ nên cái hồn của bức chân dung: “Thu thủy, xuân họa” – Những hình ảnh ẩn dụ này gợi đôi mắt trong và dài. Thăng hoa, uyển chuyển như làn nước mùa thu, đôi lông mày thanh tú nổi bật trên khuôn mặt trẻ trung như núi xuân. Đôi mắt này chính là “cửa sổ tâm hồn”, thể hiện phần ưu tú trong tâm hồn và trí tuệ. Sắc đẹp của Kiều khiến hoa ghen, liễu hờn, nước cúi đầu đổ:
Hoa ghen thua kém cánh liễu xanh
Một hai nghiêng nước
Nhà thơ không miêu tả vẻ đẹp một cách trực tiếp mà miêu tả sự ghen tị, đố kị với vẻ đẹp đó hay sự ngưỡng mộ, say mê với vẻ đẹp đó. “Nghiêng nước nghiêng thành” là một thành ngữ, một cách nói sáng tạo điển cố cho cái đẹp cực trái.
- Vẻ đẹp của Kiều có chiều sâu, có sức quyến rũ kỳ lạ, như những phẩm chất cao quý bên trong tiềm ẩn là tài năng và tình yêu rất đặc biệt của nàng.
- Khi tả Thúy Vân, tác giả chủ yếu tả sắc đẹp mà không nói đến tài và tình, còn khi tả Kiều, nhà thơ tả một phần sắc đẹp và cũng dành hai phần tả tài. Kiều rất thông minh. “Trí thông minh bản chất là thần” và rất linh hoạt “Trộn lẫn nghề cầm tranh với tiếng hát thơm, cung đình ngũ âm, nghề riêng ăn hồ một chương”. Tài của Kiều đạt đến mức lý tưởng theo quan niệm thẩm mỹ phong kiến: phải có đủ cả đàn tranh (đàn), kỳ (cờ vua), thi (thơ) và họa (vẽ). Trong đó, nhân tài là sở trường, là “nghề riêng” vượt trội hơn tất cả. Không chỉ hát hay, đánh đàn giỏi, Kiều còn sáng tác nhạc rất hay. Cung đàn mà Kiều sáng tác là tiếng ngân dài của một điệp khúc đa cảm, sầu muộn. Tài năng của Kiều nghiêng về văn học nghệ thuật, đó là sự bộc lộ của một trái tim nồng hậu, một tâm hồn tinh tế, nhạy cảm. Cực tả tài sắc của Kiều cũng chính là ca ngợi cái tâm đặc biệt của chàng.
- Vẻ đẹp của Kiều là sự tổng hòa của sắc – tài – tình, tất cả đều ở mức lí tưởng.
- Chân dung Thúy Kiều cũng là chân dung tính cách, số phận. Vẻ đẹp khiến thiên nhiên ghen tị, người đẹp khác ghen tị và tài năng, trí thông minh thiên bẩm có “tầm”, “mùi”, tâm hồn đa cảm, đa sầu đa cảm của Kiều sẽ khó tránh khỏi số phận nghiệt ngã. sa ngã, số phận của anh sẽ phải quằn quại, đau khổ như Nguyễn Du đã viết từ đầu Truyện Kiều: “Thói trời xanh má hồng đánh ghen”; “Thông minh tài năng và số phận là ghét nhau.” Hơn hết, tiếng đàn bạc mệnh đầy đau thương do Kiều sáng tác đã báo trước cuộc đời tất yếu của Kiều với dung nhan xinh đẹp, bạc mệnh và tài năng tất yếu.
- Như vậy, Nguyễn Du miêu tả Thúy Vân trước hết để làm nổi bật Thúy Kiều theo thủ pháp nghệ thuật “đòn bẩy”. Và nhà thơ hết lời ca ngợi cả hai, nhưng mỗi người mỗi khác: dành bốn câu để tả Vân và mười hai câu để tả Kiều, chỉ tả vẻ đẹp của Vân mà còn tả cả sắc đẹp, tài và ‘tình’. của Kiều. . Sử dụng lối nghệ thuật ước lệ để miêu tả nhân vật nhưng ngòi bút của tác giả vẫn rất sinh động, chân thực và mang tính cá nhân hóa sâu sắc khi miêu tả nhân vật. Qua việc miêu tả ngoại hình, tác giả cũng bộc lộ tính cách, số phận của nhân vật.
Bốn câu cuối: Nhận xét chung về cuộc đời hai chị em Kiều
Khép lại hai bức chân dung đẹp, Nguyễn Du đã dùng những mỹ từ để nói chung về cuộc đời của họ. Họ sống thoải mái, nề nếp, nề nếp, cả hai đều đã đến tuổi bánh bèo nhưng vẫn “bức tường đầy ong bướm”. Hai câu cuối trong sáng, đằm thắm như che chở, chở che cho hai chị em, hai đóa hoa còn nhụy trong cảnh “dịu dàng”, hương thơm chưa từng lan sang ai.
Cảm hứng nhân văn của Nguyễn Du được thể hiện trong đoạn trích
- Miêu tả vẻ đẹp của chị em Thúy Kiều, vẻ đẹp “mười phân vẹn mười”, Nguyễn Du đã trân trọng, đề cao những giá trị, vẻ đẹp của con người như sắc đẹp, tài năng, nhân phẩm,… thiết nghĩ ở đây phù hợp với cảm hứng ngưỡng mộ, thi ca.
- Điềm báo buồn về một kiếp người hồng nhan, bạc mệnh, tài hoa bạc mệnh cũng là biểu hiện của lòng thương người sâu sắc, là biểu hiện của cảm hứng nhân văn của Nguyễn Du.
Anh cảm nhận tác phẩm từ nhiều góc độ
Ý kiến của Đặng Thanh Lê
Bên cạnh hình ảnh người chị với tính cách trầm lặng, điềm đạm và cuộc sống bình lặng, nổi bật lên là hình ảnh Thúy Kiều với vẻ đẹp – tài – tình khác thường. Một vẻ đẹp trong sáng, được yêu mến bởi sự phong phú của tâm hồn, trí thông minh và trái tim giàu tình cảm tỏa sáng trên gương mặt Thúy Kiều… và vẻ đẹp vẹn toàn – tài – tình của người thiếu nữ ở độ tuổi La Mã của tuổi trẻ hôm nay vẫn giữ nguyên tầm nhìn về một cuộc sống bi thảm trong tương lai.”
(Đặng Thanh Lê, Hội thảo “Truyện Kiều”, NXBGD, 1997)
Ý kiến của Trần Đình Sử
“Cả vẻ đẹp và tài năng của nhân vật, tuy vẽ đẹp, phong cách đa dạng (mỗi nhân vật có cách vẽ riêng) vẫn nằm trong khuôn khổ tư tưởng nghệ thuật trung đại, với những đường nét, lý tưởng ước lệ, cao quý, hoàn hảo. Nhưng đáng chú ý là dụng ý của tác giả khi phân biệt những nét khác nhau của hai nhân vật, nhấn mạnh cái này, bỏ qua cái kia, để lại rõ nét hai bức chân dung, dự báo số phận tương lai của mỗi người. Thuý Vân rồi sẽ được hưởng cái phúc này, Thuý Kiều thì bản tính ghen tuông mù quáng khiến cho cuộc đời trôi giạt, đứt gánh suốt mười lăm năm. Đó là sự “biểu hiện” tinh vi và sâu sắc của thơ cổ điển.
(Trần Đình Sửđọc văn họcNxb Giáo dục, Hà Nội, 2001)
